Ouagadougou

De weg van Lawra naar de grens met Burkina Faso was een van de slechtste die ik tot dan had meegemaakt. Enorme kuilen die vol water stonden moesten door de chauffeur omzeild worden, en afgezien daarvan was het een hotsebotse-gebeuren, dus ik was heel blij dat ik het vehikel eindelijk kon verlaten in het grensplaatsje Hamale. Een mede-passagier bracht me in het donker, want de straatverlichting was uiterst schaars, naar het gastenhuis, waar ik voor 3 Ghana Cedi kon overnachten (1½ Euro). De jongen van de receptie heette Octavianus, hij had een voetbalshirtje aan met een grote 8 op zijn rug en bracht me naar kamer 8. Da’s drie keer 8 binnen twee minuten!
Ik was redelijk gesloopt na de reis, maar had ook wel zin om iets te eten, dus verliet ik het gastenhuis weer om wat eetbaars op te scharrelen (dat heet “Scharreltoerisme”). Dat werd niet veel, want ik had geen trek in een inheems gerecht à la Banku (een gekookte meelbonk), Fufu (een gekookte en gestampte cassavebonk) of Kenkey (een gekookte maisbonk), met of zonder “soep”, wat neerkomt op een rode saus, waar onveranderlijk tomaat, rode peper en ui in zit, en als je mazzel hebt geen vis uit blik en niet al te ranzig vlees. Je ziet: Ik heb geen hoge pet op van de Ghanese keuken. In het verleden, in 2007 en 1994, had ik me wel proberen aan te passen, maar sinds mijn ervaring in Accra deze reis was er iets in me dat zei: “Eet meer fruit!” Fruit kon ik krijgen, twee mango’s, en bij een ontbijttentje at ik wat witbrood met margarine en dronk ik een grote mok Lipton-thee. Zonder melk en suiker, wat ze er hier altijd in doen. Ik kan dus niet zeggen dat ik met een voldaan gevoel weer richting mijn kamertje ging.

De ontmoeting met Sako en Dane maakte veel goed. Sako is de naam van een jongeman die al zijn leven lang in Hamale woont en beslist geen druppel Fries bloed in zijn aderen heeft. Dane een Australiër die al 4 maanden onderweg was vanaf Senegal, en in Ghana wilde gaan wonen. Beiden zeer geïnteresseerd in de DVD, en met Dane heb ik tot na enen nog zitten praten – die jongen stond echt open en stelde al de juiste vragen. Ze hebben allebei een flesje met het malaria-middel ontvangen, samen met de gebruiksaanwijzing en wat mondelinge instructies. Dane kon het best gebruiken, want hij had in Senegal de ergste koortsaanval van zijn leven gehad, en zo te horen kon het wel eens met malaria te maken hebben gehad. Hij slikte slechts antibiotica, preventief. Dat kan hem alleen maar door een kwakzalver aangeraden zijn.

’S morgens om 7 uur op en lopend naar de grens. Even afscheid genomen van de Ghanese autoriteiten, die keurig mijn huidige visum afstempelden, zodat ik in Ouagadougou weer een nieuw kon gaan halen – maar zo is de procedure nu eenmaal. Dan een kilometer lopen door niemandsland, vergezeld door Sako, die me ook hielp aan CFA te komen, want voor 15.000 CFA kon ik een visum voor Burkian Faso dat een week geldig was kopen. “Burkina Faso” betekend overigens: “Het land van de eerlijke mensen”. Vroeger heette het Opper Volta. En voor de koloniale tijd was het het gebied van de Mossi-koninkrijken. De CFA is een munteenheid die in meerdere landen geldig is in West-Afrika, ze hebben een soort monetaire unie.

In een bus naar de plaats Pâ, tussen Bobo-Dioulasso en Ouagadougou. Toen ik daar uitstapte werd ik bijna bestormd door mensen die me heel graag in een ander busje wilden hebben, en er met mijn bagage vandoor wilden, naar dat andere busje. Het kostte heel wat overredingskracht om ze aan het verstand te peuteren dat ik zelf over mijn eigen bagage ging, en zelf wilde beslissen in welk busje ik stapte. Het vertelde me ook dat ze erg dringend om geld verlegen zaten. Geld is voor deze mensen, in deze landen, iets heel anders dan voor ons. Het komt er zo’n beetje op neer dat wij het hebben, en zij nog maar moeten zien dat ze voor de avond genoeg hebben om wat eten voor te kopen. Zo voelt het tenminste aan. Het is toch wel makkelijk, als je een pak bankbiljetten “in e ponge” hebt!

Zoals gezegd kwam ik tamelijk gekreukeld in Ouaga aan – de bus had pech, de stoelen waren slecht, en de laatste twee uur konden we niet harder dan 50 km/uur rijden, uit angst de versnellingsbak aan gort te rijden. Of was hij al aan gort? Op een busstation in Ouaga kreeg ik een taxichauffeur zo ver dat hij mijn contact, Aicha, belde, en die gaf aanwijzingen waar hij me moest heenbrengen. En zo zag ik Aicha na twee jaar weer. De eerste keer was in het kantoor van de secretaresses van de directeur van het grootste ziekenhuis van Ouaga. De directeur was in vergadering (of had hij gewoon een vrijdagmiddagsborrel?), dus die kon ik niet eerder spreken dan maandagochtend, en toen moest ik juist weg. Maar een jonge vrouw die mijn verhaal had gehoord, en maar toevallig in dat kantoor was omdat, nou ja, waarom weet ik eigenlijk nog niet, maar die vrouw kwam achter me aan toen ik onverrichterzake het bureel verliet. Ze stelde voor me naar de grootste aids-kliniek van het land te brengen, elders in de stad, maar niet eerder dan dat we eerst bij haar zus en haar halfzus langs waren gegaan en van PC1 hadden voorzien, want ze hadden allebei aids en Aicha wilde ze nog niet kwijt. Nou, met alle contacten die ik in Ouaga had gelegd werd het de twee volgende jaren niets, maar met die zusters ging het prima! Dus had Aicha met eigen ogen gezien dat het waar was wat ik over dat nieuwe middel had gezegd.

Een jaar geleden was het me wel duidelijk dat de mensen die het middel eigenlijk aan hun patiënten hadden moeten geven dat niet gedaan hadden en verder stommetje speelden. Toen Aicha om een verfrissingsdosis voor haar zusters vroeg, heb ik haar twee flesjes gestuurd, genoeg voor 125 mannen en 125 vrouwen, met de suggestie het ook aan andere mensen te geven. Ze wist niet hoe dat moest. Dus heb ik drie Franse gebruiksaanwijzingen voor haar gemaakt, door een lieve Française die ik kende van mijn werk laten nakijken, en opgestuurd. Andere bezwaren volgden, waaronder geldelijke. Aangeboden 50 € startkapitaal over te maken, en toen hoorde ik niets meer. “De smoezen waren op”, dacht ik, dus liet ik het er verder bij. Tot ik een half jaar later het verzoek kreeg meer van het middel op te sturen – de flesjes waren op. Ik dacht eerst dat de zusters het middel regelrecht uit de druppelflesjes genomen hadden, ondanks mijn gebruiksaanwijzing, maar wat bleek: Aicha had het aan een heleboel mensen gegeven. Hoeveel wist ze niet, en ze had helemaal niets opgeschreven. Maar wat een kanjer, dat ze er mee aan de slag was gegaan! Het bleek later dat ze zelfs ruggesteun kreeg van een arts, in hoeverre weet ik nog steeds niet, want hij was op vakantie toen ik kwam dit jaar.

De mensen gingen er heel goed op, het was haar eigen initiatief, dus ik vond dat ik dat moest aanmoedigen. Ik had dus een schrijfmap, een kaartenbakje, een digitale weegschaal en een tas om alle spullen in op te bergen voor haar meegenomen. En allerlei spullen in het Frans, dat moeten er nog veel meer worden, maar het begin is er. Ik wilde in de provincie, in een arme uithoek van Burkina, nog een “zaadje” planten, daar kwam het niet van, want een andere interessante gelegenheid deed zich voor, dus bood Aicha helemaal uit zichzelf aan om dat op zich te nemen, ze wist al precies waar ze in het land wezen moest. Dus gaf ik haar die 50 € subsidie alsnog, en een grondige training over hoe het middel te verstrekken en ook hoe ze andere mensen kon gaan trainen. Die 50 pegels had ze hard nodig, want in het gebied waar ze heen wilde gaan zijn de mensen straat- en straatarm, de flesjes water moest ze zelf meenemen en natuurlijk zijn er reiskosten die ze moest maken. Van de mensen kon ze geen financiële compensatie verwachten – zó arm zijn ze. Precies de plek waar PC1 heengebracht moet worden, door precies de juiste persoon, want ze kent natuurlijk de gang van zaken in haar land en de manier van denken. En uiterst gemotiveerd, want ze heeft met eigen ogen het effect van PC1 gezien. En ondanks al mijn hernieuwde inspanningen deze reis, alle mensen die ik gesproken heb, opnieuw opgezocht of voor de eerste keer, mijn belangrijkste hoop licht bij Aicha, want ik weet uit wat voor hout die meid gesneden is.

Haar man, Tonton, vroeg me waarom ik dit allemaal deed, wat ik er zelf wijzer van werd. Mijn antwoord was dat ik het alleen maar deed voor mijn eigen plezier, dat ik ontleen aan het idee dat ik iets doe voor mensen wat van levensbelang is, hetzij hun eigen leven, hetzij dat van hun kinderen en verdere familie. Ik vertelde hem hoe ik dit avontuur – daar doe ik het natuurlijk ook voor – financier: Het vliegticket betaalde ik met mijn vakantiegeld, en als ik van mijn doorlopende salaris in Nederland kan leven, dan kan ik dat ook in Afrika. Dus ik heb een avontuur en voldoening, dat is alles. Puur voor de lol dus! Aan dat idee moet een Afrikaan soms even wennen, deze Afrikaan in ieder geval wel, en de anderen die dezelfde vraag stelden ook. Maar ik geloof dat Aicha en Tonton de smaak van dat plezier misschien ook te pakken beginnen te krijgen. Bij mijn vertrek hadden ze een groot geschenk voor me gekocht – een pak in de traditionele klederdracht – wat ik als een heel duidelijk bedankje aan mijn adres beschouw. Aan de andere kant, ik was hen, en met name Aicha, ook erg dankbaar: Aicha plooide haar activiteiten zoveel mogelijk in de richting die ik uit wilde. Zij – en Mahamoudou, maar daarover later – hebben me van hot naar her gesjeesd achter op hun scooters, van de punten waar ze wonen in Ouagadougou, die niet op de plattegrond van de stad staan, naar andere punten, die ook al buiten het bereik van de stadskaart lagen, maar waar wel de grote aidsklinieken van het land gevestigd waren. Het enige wat ik hoefde te doen was te zorgen dat ik niet van de buddyzit af donderde en af en toe wat brandstof in een tankje te doen. Zeg maar gerust: Ik had twee privéchauffeurs in Ouaga.
Afsluitend: Ouagadougou betekend: “Plaats van respect”. Weten jullie dat ook weer.
Nog niet klaar met Burkina, dus .....