Afscheid van Sule en door naar Emmanuel in Lawra

Zondag j.l. kwam ik vroeg in de avond weer op mijn vertrouwde stekkie in Drachten terug. Ik ben eerst maar in bad gekropen, en daarna in bed. Het is nu dinsdagochtend, ik merk dat ik nog niet de oude ben – het zal even duren voor ik van de diarrhee verlost ben, en ik ben van plan even naar de huisarts te gaan om te kijken of ik even gecontroleerd kan worden op malaria. Ik denk dat het wel mee zal vallen, maar voor de zekerheid.

Ik wil mijn verhaal in dit dagboek toch afmaken – het is logisch dat dat thuis moet gebeuren, want in Afrika was ik steeds onderweg en had van alles te doen, en een internetverbinding vindt je ook niet steeds. Daarbij kost het veel tijd om een stukje te schrijven. Mijn papieren dagboek heb ik veel beter bij kunnen houden, dat is nu vol, ik heb al een tweede moeten kopen. Ik wil eerst nog wat schrijven over het bezoek aan Sule in Sawla, en dan verder gaan over mijn bezoek aan Emmanuel in Lawra, helemaal in het noord-westen van Ghana.

Sule had zijn vader op bezoek. Zijn naam is Idissa, en hij is de Murguwura, het dorpshoofd van Murugu, dat net in het grootste reservaat van Ghana ligt. Het draagt de naam “Mole Wildreservaat” en er lopen olifanten, bavianen, koudou’s en andere antilopen in rond. En in het hart van het reservaat zijn er leeuwen, maar die heb ik nooit gezien, omdat ik in 2007 alleen maar aan de rand ben geweest. Murguwura Idissa is al oud, en gekleed in Gonja-smok, wat hem een eerbiedwaardig uiterlijk geeft. Hij vertelde Sule en mij dat een leeuw die eenmaal in de ogen van een mens heeft gekeken, nooit meer een mens zal aanvallen. Ik neem aan dat hij dat uit de ervaring heeft. Maar wat een ervaring! Leeuwen en olifanten! Da’s nog eens wat anders dan konijnen en fazanten!

Sule had z’n vader mee naar Sawla meegenomen omdat hij mijn advies wilde en wilde overleggen wat we het beste konden doen voor de Parkinson van zijn vader. Hij had in 2007 wel een MP3-spelertje van me gekregen met een stuk of 80 MP3-middelen van Peter Chappell er op, maar wilde dat pas toepassen als ik erbij was. Dus hebben we z’n vader de oordopjes ingedaan en hem 2 minuten naar MP3 Parkinson laten luisteren. Toen we een paar uur later naar bed gingen, vertelde Idissa dat hij ongeveer drie kwartier na het beluisteren iets door zijn hele lichaam heen voelde veranderen, tot in zijn tenen toe. Interessant! We hebben hem twee maal per dag naar het MP3-tje laten luisteren, hij stopte er vlak na mijn vertrek mee omdat hij het idee had dat het te sterk werkte. Misschien hebben we het wel te vaak gegeven, het is uiteindelijk even wennen aan het idee dat je iemand net zo goed kan behandelen met een MP3-tje als met een druppeltje of een pilletje. Er is nog geen verbetering te melden, maar als dat wel zo is, horen jullie het van me.

Ik heb er alle vertrouwen in dat Sule vanaf nu met de PC-middelen aan de slag gaat – sterker nog, ik heb mijn belangrijkste hoop op hem gevestigd. Hij kan ze in de kliniek niet geven – nog niet – maar het is hem niet verboden ze aan mensen te geven die naar hem toe komen en niet naar de kliniek. Hij heeft de middelen al twee jaar, maar heeft ze niet toe kunnen passen omdat hij nog steeds in opleiding was. Het is Sule die zeer geïnteresseerd is in PC snakebite. En van alle mensen die de middelen geven is Sule het meest opgeleid. Ik verwacht heel net ingevulde rapportageformulieren van hem – daar kunnen Peter Chappell en Harry van der Zee dan weer wat mee, maar Sule zelf natuurlijk ook, want hij kan in één oogopslag zien hoe het met zijn patiënt is gegaan door de tijd.

Sule zette me rond de middag op de Trotro naar Wa. Eenmaal gearriveerd stapte ik over op het busje naar Sawla, dat vlak bij de westgrens van Ghana met Burkina Faso ligt. Op de “junction”, de driesprong in het centrum van Sawla, ontmoette ik Emmanuel Beluzeb, een lid van de Dagarti-stam en mijn PC-contact man in deze regio. Hier spreken ze dus Dagarti, wat weer heel anders is dan Gonja.

Emmanuel was in 2007 als eerste mens in Ghana (voor zover ik weet) het aidsmiddel gaan innemen. Hij had voor die tijd al twee jaar lang twee aidsremmers tegelijk ingenomen, met als resultaat dat zijn CD4-score was gestegen van 002 (extreem laag!) naar 098. Op dat punt kwam ik hem tegen in de tuin van dokter John in Accra, waar we aan de praat raakten en hij hoorde over PC1. Hij wilde het middel graag gaan innemen, en vroeg me of hij het naast de aidsremmers kon gebruiken. Dat kon, was mijn antwoord. Kon hij ook stoppen met de aidsremmers?, was zijn volgende vraag. Dat kon ook, zei ik. Wat was dan het verschil? “Met aidsremmers samen is het alsof je in een auto rijdt met de handrem aangetrokken. Je kunt nog steeds rijden, alleen niet zo hard, en je komt wel op de bestemming, alleen iets later”, was mijn antwoord. Het blijkt dus dat hij op dat punt uit eigen beweging gestopt is met de aidsremmers, wat ik ontzéttend moedig van hem vind, en blijk geeft van een enorm vertrouwen. Want er staat heel wat angst geprogrammeerd op het stoppen met aidsremmers – dat staat ongeveer gelijk aan het vellen van je eigen doodsvonnis. Dus lef heeft de man ontegenzeggelijk gehad toen hij de beslissing nam met de ART te stoppen. Dat de keuze juist was, mag blijken uit het volgende: Zes weken later was zijn CD4 gestegen tot 204. Als je dat omrekent betekent dat, dat die stijging 22 keer zo snel was als die na twee jaar aidsremmers. Ik weet niet of je zo kunt rekenen, maar puur numeriek is dat wel zo. Hij heeft de fles opgemaakt, wat wil zeggen dat hij PC1 zo’n drie maanden heeft gebruikt, en daarna nooit meer. Dus geen aidsremmers en geen PC1. Ik hoorde deze keer van hem dat zijn recentste CD4-test hem een score opleverde van 620! En hij gebruikt dus al krap twee jaar helemaal geen medicijnen meer! Hij ziet eruit als een voorbeeld van gezondheid. Als hij al malaria heeft, heeft hij het heel licht, verder mankeert hem niks. Let wel: Dit is de eerste mens die het aidsmiddel is gaan gebruiken. Niet de tiende of de hondertste. De eerste! Dat wil zeggen dat PC1 exact doet wat ervan verwacht wordt, geen spat minder.

Emmanuel is de coördinator van de aids-vrijwilligers in de Upper West-regio van Ghana, en heeft het middel aan minstens 60 mensen gegeven, met prachtige resultaten. Toen ik in 2007 terugkwam uit Burkina, zocht ik hem op en had hij een aantal patiënten voor me opgetrommeld die het middel 14 dagen daarvoor waren gaan gebruiken. Wie eerst niet kon werken, was al weer aan de slag. De eetlust van de mensen was terug, en het ging over het algemeen al een stuk beter met ze. Ik kreeg een applausje van ze, en op mijn verzoek kreeg Peter Chappell een heel groot applaus, want aan hem hebben ze het uiteindelijk te danken dat het ze zo goed gaat. Ik was maar de boodschapper.

Emmanuel was gestopt met het geven van het middel, want zijn superieuren hadden geprotesteerd. Dus deze reis heeft hij me meegenomen naar zijn directe coördinator, en ook naar diens meerdere, om ze met eigen ogen te laten kennismaken met de persoon die hem het middel twee jaar geleden aan de hand had gedaan. Daartoe moesten we naar Wa, en omdat Emmanuel een Chinees 125 cc motortje heeft, pakten we dat om de 84 km. te overbruggen. Dat was ronduit avontuurlijk! Natuurlijk koos hij de kortste weg, wat ook de slechtste was. Met een gang van 90 à100 km/uur stoven we over de onverharde weg richting Wa. Ik keek over zijn schouder mee, want ik wilde het weten als we bij een kuil kwamen. Voor het overige resteerde me weinig anders dan het maar te laten gebeuren en te genieten van het leven en het Afrikaanse landschap. Zonder helm. Later, in de buurt van Wa en op het asfalt ging het nog iets harder: 110km/uur.
De mensen die we bezochten, meneer Alhaji en mevrouw Genevieve, waren enthousiast. Meneer Alhaji, in een kantoor met airco op de tweede etage de “Office of the Regional Coordinating Council”, was zeer kien op het ontvangen van allerlei informatie, dus kreeg hij een kopietje van de DVD op zijn computer. Genevieve ook, plus het pak documentatie. Ze kunnen dus aan de slag, die twee. En Emmanuel waarschijnlijk ook, want hij hoopte toestemming te krijgen voort te gaan met het middel en er ook gewag van te mogen maken in zijn wekelijkse radiopraatje. Stel je voor! Ik moet het nog zien, want ik zag wel dat ze de verantwoordelijkheid doorschoven naar hun meerderen, maar ik hoop dat ik die al gevoelig heb gemaakt in de persoon van Thomas Agyarko Poku in Kumasi. Wie weet gaat er eindelijk iets gebeuren als het systeem vanaf alle niveau’s tegelijk benaderd wordt.
Met doodsverachting ben ik na onze lunch (gefrituurde yam en bakbanaan) weer bij Emmanuel achterop de motor gekropen en zetten we weer koers naar Sawla. Daar aangekomen bezochten we zijn vrouw in haar stalletje op de markt en stelde hij me voor aan een aantal mensen die het aidsmiddel waren gaan gebruiken, en er prima uitzagen. En inderdaad, volgens Emmanuel ging het uitstekend met ze.

De volgende dag zijn we weer naar Wa gegaan, Manu weer op de motor en ik met een Trotro deze keer, om een lezing te geven voor het gevangenispersoneel. Die viel helemaal in het water, want de commandant, een macho in een woestijn-commandopak, voelde zich gepasseerd omdat hij niet op de hoogte was gebracht van de lezing. Dus nog tijdens zijn inleiding werd Emmanuel naar buiten geroepen om van die man op zijn donder te krijgen, terwijl hij helemaal niet de oorzaak was van de schending van de commandostructuur, maar de mensen die hem uitgenodigd hadden. Manu knikte netjes ja en amen, en kon na meerdere uitbranders terug naar het personeel om te zeggen dat het feest niet doorging. Maar aangezien ik met de blaaskaak geen snars te maken had, en hij naar zijn hol was teruggekeerd, heb ik het publiek gezegd dat ik niet voor niets om 5 uur was opgestaan om twee uur opgepropt in een trotro te zitten. Dus heb ik heel bondig mijn verhaal gedaan en gezegd dat ik hoopte dat de volgende keer dat Manu een verhaal zou houden, de zaal te klein zou zijn en ze heel goed naar hem zouden luisteren. Buiten heb ik na afloop de DVD aan een stel belangstellenden laten zien – en die waren héél belangstellend – en daarna ben ik van pure spinnigheid maar weer bij Manu achteropgekropen om zo snel mogelijk weer thuis te komen. We hadden het snelheidsrecord Wa-Lawra gevestigd, ware het niet dat we onderweg even gingen pauzeren op mijn verzoek, en een maltbiertje gingen drinken, dat Manu op het laatste moment veranderde in een Guinness (met alhohol). Omdat ik nog iets beters te doen heb dan sterven op een Afrikaanse weg, stond ik hem niet toe harder te rijden dan 70 op het overgebleven stuk naar Lawra, dus dat record is voor een volgende keer.
De volgende dag zetten Manu me op een bus naar Hamale, de grensplaats met Burkina, van waar er een goede verbinding met Ouagadougou bestond.